Το ασίγαστο αίτημα της υπέρβασης είναι αδιαίρετο. Οι εξηγήσεις είναι πολλαπλές. Πολλά έχουν γραφεί και γράφονται καθημερινά για την αύξηση της αβεβαιότητας, για την κρίση της πίστης στην πρόοδο, για την απώλεια νοήματος και για τα όρια του εγχειρηματικού ορθολογισμού. Και έχουν επίσης πολλές φορές επισημανθεί οι καταλυτικές ψυχοκοινωνικές προεκτάσεις της οικουμενικής αποδυνάμωσης των πολιτικών ουτοπιών και οραμάτων, της άμβλυνσης της συλλογικής δράσης και της ευρύτερης αποπολιτικοποίησης και εξατομίκευσης. Αυτό ακριβώς εξηγεί και την πάνδημη ακροαματικότητα των νεομυστικιστικών μηνυμάτων. Ακόμα και για εκείνους που δεν έχουν εντελώς εξωθηθεί εκτός του συστήματος, η ιδιοτελής κοινωνία της κατανάλωσης, του θεάματος και των παιχνιδιών δεν μπορεί να παρέχει άσυλα στον άνθρωπο που βρίσκεται μπροστά στον θάνατο, στο γήρας, στη μοναξιά και στο παράλογο. Η γενική άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η επιμήκυνση ενός «άχρηστου» ελεύθερου χρόνου υπήρξαν μάλιστα ίσως και πρόσφορες ιστορικές προϋποθέσεις προκειμένου να καταστούν ακόμα προφανέστερα τα όρια των ατομικών ικανοποιήσεων, προταγμάτων και ηδονών. Η ξέφρενη επιδίωξη της ατομικής απόλαυσης, ανόδου και «επιτυχίας» δεν μπορεί να αποτελεί μόνιμη διέξοδο παρά μόνον για τους ολίγους εκείνους που γνωρίζουν να συμβιβάζονται με τις παρενέργειές τους, αλλά και με το ενδεχόμενο της απώλειάς τους. Για όλους τους άλλους οι συμβολικοί πίθοι των Δαναΐδων είναι πηγές έμμονης αγωνίας και όχι ασφάλειας. Οπως μας διδάσκει το παιδικό παραμύθι, ο πλούτος δεν φέρνει την ευτυχία, εκτός βέβαια αν η ευτυχία αυτή νοηθεί σε αντιδιαστολή με μιαν ήδη ξεχασμένη αλλά πάντα φαντασιούμενη στέρηση και φτώχεια. Η κουλτούρα του ναρκισσισμού Με αυτήν την έννοια λοιπόν, η διαφαινόμενη επιστροφή στις υπερβατικές αναζητήσεις είναι παραδόξως «δημοκρατική». Αν οι περιθωριακοί και εξαθλιωμένοι εξακολουθούν να ψάχνουν τη σωτηρία τους σε έναν κόσμο που τους απορρίπτει, οι λιγότερο εξαθλιωμένοι επιχειρούν να βρουν τρόπους να κατασιγάσουν τις ανασφάλειές τους σε έναν κόσμο που τους αποξενώνει, τους τρομάζει, τους εκπλήττει ή ακόμα και τους πλήττει. Παρ' όλ' αυτά όμως ο διάχυτος φετιχισμός της ατομικής καταναλωτικής ευζωίας ούτε κλονίζεται ούτε σχετικοποιείται. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που προσανατολίζονται στα ασκητικά εκείνα ιδανικά που σύμφωνα με τον Adorno «περικλείουν μεγαλύτερη αντίσταση κατά της παραφροσύνης της οικονομίας του κέρδους από ό,τι πριν από εξήντα χρόνια η έκλυτη ζωή κατά της φιλελεύθερης καταπίεσης». Αναζητούνται απλώς οι αδύνατοι όροι για ένα μη ασκητικό μυστικισμό ο οποίος καλείται να συμβιβάσει τα μέχρι τούδε ασυμβίβαστα: απολαμβάνοντας τον ανταγωνιστικό κόσμο και τα μύρια αγαθά του, ας σώσουμε και την ευαίσθητη ψυχή μας. Το παράδειγμα της υπερανεπτυγμένης Καλιφόρνιας είναι εύγλωττο. Πουθενά αλλού δεν εμφανίζονται τέτοια μαζικά φαινόμενα αναζήτησης «ευτυχίας» ή εσωτερικής «ισορροπίας» με οποιοδήποτε μέσο και τίμημα. Ο φετιχισμός της ομορφιάς, της νεότητας, της υγείας, της αλκής και του σώματος ως ιδεωδών αλλά φθαρτών αξιών οδηγεί στην ξέφρενη ιχνηλάτηση «άλλων» διαύλων προς την αιώνια και άφθαρτη αλήθεια. Και στο πλαίσιο αυτό, αν τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και οι διάφορες «ψυχοθεραπείες» αποτελούν ατομικές απαντήσεις στο περιρρέον χάος της υπερπροσφοράς ανεπαρκών, αυτοαναιρούμενων και εύθραυστων καταφυγίων, η φυγή προς τις σέκτες και τις ενοραματικές θρησκείες εκφράζει τη νοσταλγία για τους χαμένους συλλογικούς ...