Ο εθνοκεντρισμός είναι τρόπος να μην αναλάβουμε τις ευθύνες μας απέναντι στην ιστορία, ηθική επικάλυψη εκτεταμένου αισθήματος ανασφαλείας. Συντηρεί έναν συλλογικό χρόνο και επιδιώκει προκρούστεια να προσαρμόζει την ατομικότητα σε γενικά πρότυπα, χωρίς τούτο να ξεπερνά τα ιδεολογικά σχήματα και τις ψευδαισθήσεις. Αυτό, όταν οι ίδιες οι κοινωνίες και οι συνειδήσεις που αλληθωρίζουν στο κοινό παρελθόν έχουν προχωρήσει στις επίμονες εξατομικεύσεις των λεγομένων προβλημάτων της καθημερινότητος, οδηγώντας εκ προοιμίου σε αδιέξοδο τη σχιζοφρενική επιλογή τους. Στον νεοελληνικό εθνικισμό προσβλέπει η Αρχιεπισκοπή Αθηνών, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Χωρίς τον συνεκτικό ιστό του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η αυτοκεφαλία των Ορθοδόξων Εκκλησιών θα εξελιχθεί βαθμηδόν σε πολυκεφαλία υποβλεπομένων έως σπαρασσομένων για τα πρωτεία εθνικών χριστιανισμών. Γίνεται, νομίζω, σαφής η οργανική συνάφεια της διενέξεως Οικουμενικού Πατριαρχείου και Αρχιεπισκοπής Αθηνών, αφ' ενός και της εκκλησιαστικής κρίσεως ταυτότητος, αφ' ετέρου. Και κατανοητός ο ευεργετικός ρόλος τον οποίο θα ήταν εις θέσιν να διαδραματίσει εν προκειμένω το Φανάρι, επειδή ακριβώς στερείται εθνικού τόπου και ταυτότητος στη μακρά ιστορική του άκρα ταπείνωση. H ατοπία του Πατριαρχείου μπορεί σήμερα να προφυλάξει την Εκκλησία της Ελλάδος από τις νοσηρές παρενέργειες του ζηλωτικού εθνοκεντρισμού. Τη διαφορά των αντιλήψεων αποτυπώνει παραστατικά ένα πρόσφατο παράδειγμα: H Εκκλησία της Ελλάδος συγκατατίθεται να ανεγερθεί μουσουλμανικό τέμενος στην Αττική κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, υπό τον όρο να είναι προκατασκευασμένη ναοδομή, ώστε να ξηλωθεί μετά τη λήξη της διοργανώσεως, κι ας το έχουν ανάγκη ένα περίπου εκατομμύριο μουσουλμάνοι μετανάστες· η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας συμμετέχει γενναία στα έξοδα οικοδομήσεως τζαμιού για τους αλβανοφώνους του Κοσσυφοπεδίου. Ουδείς θα μεμφόταν τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας, εάν διέθετε αυτό το ποσόν για φιλανθρωπιστικούς σκοπούς, αντί να υποστηρίξει την ανέγερση του τεμένους. Με την επιλογή του όμως έδειξε πώς εννοεί την αγάπη του συνανθρώπου. H ανοικτή πνευματικότητα της μιας καθολικής και αποστολικής Εκκλησίας αντιτίθεται στη διαιρετική κλειστή ιδεολογία του εθνοκεντρισμού. Το εθνικό είναι συμπληρωματικό ως προς το οικουμενικό, αλλά το εθνικιστικό δεν μπορεί να είναι, αφού διεκδικεί στη μερικότητά του την ολότητα. Οπως η ενότης του Τριαδικού Θεού αποτελεί ενότητα διαφορετικών υποστάσεων, έτσι και οι άνθρωποι πλησιάζουν τον Θεό αναλαμβάνοντας την ετερότητα, συναιρώντας το ατομικό με το συλλογικό, το εθνικό με το παγκόσμιο, το ιστορικό με το έσχατο. Οπου ιερότης και Θεός, όμως το μετά Χριστόν ιερό δεν έχει σχέση με εντοπιότητα, ούτε με ευλαβική τήρηση θρησκευτικών τύπων· έχει να κάνει με τη θέρμη της αγάπης μας, που ακτινοβολεί αναγεννητικά το φως του. Τα δρώμενα του μυστικού δείπνου βεβαιώνουν ότι το τελετουργικό αγιάζει ενεργοποιώντας το έσχατο σε καίριες επιλογές ζωής. Διαφορετικά μένει συμβατικός προκαθορισμός του θείου θελήματος, συναλλαγή ξένη προς τον Χριστό και την Εκκλησία του - τους συνηγμένους δηλαδή επί τω ονόματί του και όχι κατ' ανάγκην τους κληρικούς.