Η αναζήτηση της αισθητικής ταυτότητας δεν είναι πλέον privilegium odiosum των αιωνίως καταπιεζομένων γυναικών της «καλής κοινωνίας» που υφίστανται την ανδροκρατικής προέλευσης μετατροπή τους σε «αντικείμενα». Εφεξής, η σωματογλυπτική και σωματοθεραπεία σε όλες της τις παραλλαγές είναι απλώς σήμα όλων εκείνων των μορφών «υποκουλτούρας» που φαίνεται να ανθούν σε όλον τον κόσμο μετά την παρακμή των μεγάλων συλλογικών ταυτοτήτων. Η πίστη στον δαρβινισμό του κατασκευασμένου κάλλους ως επιλεγμένου σήματος κοινωνικής αναφοράς είναι πλέον καθολική. Τα πρότυπα του σωματολαγνικού φετιχισμού διαφέρουν βέβαια ανάλογα με την κοινωνική τάξη. Αλλά, όπως συμβαίνει με όλα τα πολιτιστικά φαινόμενα, οι διαφορές αναφέρονται τις περισσότερες φορές στη μορφή των προτύπων και όχι στη λειτουργία τους. Η αναζήτηση σωμάτων a la carte διατρέχει ολόκληρο το κοινωνικό συνεχές που φαίνεται να αναζητεί άθελά του το κατά Deleuze «ατομικό επαναστατικό του γίγνεσθαι». Η επιλογή της ταυτότητας Παραδόξως ίσως, μόνο τα εργαζόμενα σώματα παραμένουν ανεπηρέαστα από τη νέα συγκυρία. Ο τσέχος συγγραφέας Κάπεκ που επινόησε τον όρο «ρομπότ» είχε φαντασθεί μια κοινωνία όπου η τεχνολογία στόχευε στο να απαλλάξει τους ανθρώπους από τον μόχθο. Και πραγματικά, η ρομποτική αναπτύχθηκε ραγδαία, αλλά τα ρομπότ δεν επαναστάτησαν ενάντια στον εφευρέτη τους. Αντιθέτως, ήρθησαν στο ύψος των περιστάσεων βοηθώντας το κεφάλαιο να αυξήσει την παραγωγικότητα και να εκβάλει τους περιττούς πλέον εργαζομένους από την παραγωγική διαδικασία. Τα ανθεκτικά σώματα-υβρίδια δεν κατασκευάζονται λοιπόν ως σκληροί και αναντικατάστατοι συντελεστές παραγωγής των άλλων εμπορευμάτων αλλά ως αυτόνομο πρότυπο θέαμα. Αναδεικνύονται σε ιδιαίτερο εμπόρευμα, αλλά όχι με τη μορφή της άμεσης εργατικής δύναμης. Είναι συμβολικά ανταλλάξιμα αγοραία είδη, αλλά αξίζουν ακριβώς λόγω του κεφαλαίου, του μόχθου και του άλγους που χρειάζεται να αναλωθούν για την παραγωγή και αναπαραγωγή τους. Για όλους εκείνους που είναι υποχρεωμένοι να συρθούν στην αγορά εργασίας, η δύναμή τους υπολογίζεται με βάση το φυσικό τους και μόνο σφρίγος. Το κατασκευασμένο σώμα αναδεικνύεται έτσι όχι σε συντελεστή μιας αναγκαίας κοινωνικής διαδικασίας αλλά σε συστατικό στοιχείο της έωλης ατομικής ταυτότητας. Τα επιλεγμένα σωματικά σήματα χρησιμεύουν για να διακρίνουν τον καθένα από όλους τους άλλους, εντάσσοντάς τον σε ένα υποσύστημα όπου όλες οι σωματικές λεπτομέρειες είναι αμέσως ορατές και καταξιώσιμες. Και έτσι ακριβώς, πανάρχαιες τεχνικές και λειτουργίες ξανάρχονται στην επιφάνεια. Ας θυμηθούμε πως στις πρωτόγονες κοινωνίες τα σωματικά σήματα και κοσμήματα χρησίμευαν για να είναι αμέσως ορατή η θέση του καθενός στο σύστημα των φύλων, των τοτεμικών φατριών και των ηλικιακών κατηγοριών. Οι εγγενείς κοινωνικές ταξινομήσεις και ιεραρχίες έπρεπε να φαίνονται από μακριά, ακριβώς όπως συμβαίνει με τις στρατιωτικές στολές και τα σιρίτια των θαλαμηπόλων στα μεγάλα ξενοδοχεία. Και έτσι, τα σήματα συνόψιζαν το σύστημα των κοινωνικών σημασιών που προσέδιδε νόημα στην ήδη συμπηγμένη κοινότητα. Σήμερα, αντίθετα, το σώμα και τα σήματά του σφραγίζουν μια κοινότητα που δεν υπάρχει και μια κοινωνική ταυτότητα που κλυδωνίζεται. Στο πλαίσιο αυτό, τίποτε δεν είναι δεδομένο και προεγγεγραμμένο, και τίποτε δεν εμφανίζεται ως φυσιολογικό ή «κανονικό». Ο καθένας είναι υπεύθυνος να σμιλεύσει τον εαυτό του, τις αξίες του, τα πρότυπά του, το σχήμα του και τις ομάδες αναφοράς του. Γι' αυτό ακριβώς υπάρχει ως εν δυνάμει υπερβολικός, ως αισθητικός προβοκάτορας, ως ελεύθερος καταναλωτής και ως ενσυνείδητος ιμπρεσάριος των σημάτων και συμβόλων με τα οποία επιλέγει να ταυτισθεί. Και έτσι, θα έλεγε κανείς πως το αιώνιο μεταφυσικό ερώτημα για το «τι είναι κάποιος» τείνει να παρακάμπτεται. Στον μεταμοντέρνο κόσμο του «τέλους των πάντων» ακόμη και η σχολαστική πανουργία των περί της ταυτότητας προβληματιζομένων ιησουιτών είναι περιττή. Ας θυμηθούμε πως στο μείζον θεολογικό πρόβλημα αν μετά τη βάπτιση του ενός σιαμαίου αδελφού έπρεπε να βαπτισθεί αυτοτελώς και ο δεύτερος η προσήκουσα απάντηση ήταν η δήλωση: «Αν μεν είσαι ήδη βαπτισμένος, δεν σε βαπτίζω, αν όμως είσαι ακόμη αβάπτιστος, σε βαπτίζω». Οι ιησουίτες όμως, όπως και όλοι οι υπεύθυνοι ή αυτόκλητοι κοινωνικοί ταξινομητές, είναι πλέον αναχρονιστικοί ουσιοκράτες. Οπως γνωρίζουν καλύτερα από όλους οι αντιμαχόμενοι στο τρέχον περί ταυτοτήτων σίριαλ, η επιλογή και η διατράνωση μιας ταυτότητας είναι αυστηρά ατομική υπόθεση. Μαζί με τη συνείδηση και την ψυχή μας, ανακτήσαμε επιτέλους και το σώμα μας. Ο κ. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών....